Klimaatplannen blijken miljardenlast voor gemeenten

Er hangt voor gemeenten een miljardenprijs aan het uitvoeren van het Klimaatakkoord, blijkt uit nieuw onderzoek. Het is de vraag of een nieuw kabinet zoveel geld wil uitkeren.

Het halen van klimaatdoelen dreigt verder uit zicht te raken. Uit een maandag gepresenteerd onderzoek blijkt dat de lasten van het Klimaatakkoord voor gemeenten, provincies en waterschappen de komende drie jaar €1,8 mrd zijn. Als het Rijk dat bedrag niet uitkeert, is het Klimaatakkoord niet langer uitvoerbaar, waarschuwen gemeenten.

In het Klimaatakkoord dat in 2019 werd gesloten staan afspraken om in de komende tien jaar 49% van de Nederlandse broeikasgasuitstoot terug te brengen om zo opwarming van de aarde tegen te gaan. Het is een voortvloeisel van Europese afspraken voor minder CO2-uitstoot.

Gemeenten, provincies en waterschappen voeren dit Klimaatakkoord uit. Voor het eerst is in kaart gebracht wat dat kost. Tot en met 2024 is €1,6 mrd voor gemeenten, €100 mln voor provincies en €68 mln voor de waterschappen nodig, aldus de Raad voor het Openbaar Bestuur en adviesbureau Andersson Elffers Felix (AEF), die onderzoek deden in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken. In de periode na 2024 is nog eens €4 mrd tot €5mrd voor gemeenten nodig, al moet na drie jaar hier nog eens naar gekeken worden, adviseert de Raad.

“Voor ons is de uitkering een voorwaarde, als het kabinet zegt dat er minder middelen beschikbaar zijn, dan kunnen wij de afspraken niet nakomen en komt het Klimaatakkoord in gevaar”, zegt Berend de Vries, vicevoorzitter van de Commissie Klimaat van belangenpartij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).

Investeringskosten nog niet meegeteld
Tot nu stelde het Rijk ongeveer €200 mln voor drie jaar beschikbaar aan gemeenten voor het kunnen uitvoeren van het Klimaatakkoord en nog eens €435 mln voor tien jaar voor zo’n honderd gemeenten om huizen van het aardgas te halen. De Raad noemt het nieuwe benodigde bedrag fors, maar wel realistisch gezien de opgave. Het gaat om kosten voor het aannemen van extra personeel en inhuren van expertise. Investeringskosten voor bijvoorbeeld het aanleggen van warmtenetten komen daar nog bij en zijn ook substantieel, waarschuwt de Raad.

Dat de kosten hoger zouden zijn dan tot nu begroot had het kabinet ongetwijfeld verwacht, omdat het Klimaatakkoord in de praktijk vorm krijgt en gemeenten dus steeds meer taken. Toch is het zeker geen vanzelfsprekendheid dat de regering met zulke miljarden over de brug komt. Het zal discussiepunt zijn bij een volgende formatie, maar dat Rijk en gemeenten het niet met elkaar eens zijn, valt nu al te lezen in het advies van de Raad. Daar staat dat het Rijk het onderzoek “eenzijdig en gekleurd” vindt en het aantal benodigde extra fte’s “summier onderbouwd”.

De Vries zegt juist dat het onderzoek uitvoeringslasten laat zien waar gemeenten altijd al aan dachten. Al vaker luidde VNG de noodklok bij het Rijk dat het te weinig geld gaf voor klimaatafspraken, maar nu zien gemeenten hun gelijk ook bevestigd in onderzoek. De Vries: “Het strookt met de beelden die wij hebben. Er ligt heel veel uitvoering van het Klimaatakkoord op het niveau van gemeenten.” Het ministerie van Binnenlandse Zaken wil in een reactie alleen kwijt dat de keuze voor een bijdrage bij een nieuw kabinet ligt.

Aardgasvrij maken grootste kostenpost
De grootste kostenpost ligt bij gemeenten, met name omdat zij alle huizen en gebouwen van het aardgas moeten halen. Zo’n 60% van de gemeentelijke uitvoeringslasten zal hieraan op gaan, staat in het rapport. Een middelgrote gemeente moet rekenen dat het in 2024 17 tot 19 fte extra nodig heeft, aldus het onderzoek van AEF.

De Raad is op dit punt opvallend kritisch. “Niet alle maatregelen in het Klimaatakkoord zijn kritisch getoetst op de kosteneffectiviteit”, zegt plaatsvervangend secretaris van de Raad, Gerber van Nijendaal. Huizen van het aardgas halen is daar een voorbeeld van, meent hij. Verder vindt de Raad dat centrale sturing op de klimaatdoelen op veel vlakken ontbreekt, terwijl die “onontbeerlijk” is. Meer regie kan de kosten iets drukken, maar niet spectaculair, zo staat in het advies. Regie is echter wél gewenst, omdat anders het doel voor 49% CO2-reductie uit het oog verloren gaat.

De regering zou het bedrag aan gemeenten en provincies over moeten maken via een specifieke uitkering, waar zij globaal financiële verantwoording over af moeten leggen, aldus de Raad. Waterschappen kunnen de extra lasten het beste ophalen door hogere heffingen aan, onder meer, burgers.

Bron: Energeia, 26 januari 2021