In een verkennende studie in opdracht van de topsector energie is advies- en ingenieursbureau Stantec op zoek gegaan naar nieuwe, onconventionele ideeën om het elektriciteitsnet beter te benutten. Dat leverde twaalf “onderbelichte oplossingen” op die volgens de onderzoekers op de middellange termijn kansrijk kunnen zijn. “De capaciteitsproblemen op het net oplossen is niet alleen een taak van de netbeheerders, er moet veel breder gekeken worden.”
Sinds enkele jaren kampen netbeheerders door heel Nederland en van de laag- tot de hoogspanningsnetten in meer of mindere mate met congestie en capaciteitsschaarste op het elektriciteitsnet. Overheden en netbeheerders zien de aanpak van deze problematiek als een van de prioriteiten in het klimaat- en energiebeleid, omdat veel verduurzamingsplannen afhankelijk zijn van voldoende netcapaciteit. Eind 2022 is daarom het Landelijk Actieprogramma Netcongestie in het leven geroepen, en demissionair minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66) wil op korte termijn een speciale ‘coördinator flexibiliteit’ aanstellen.
Maar, zegt programmamanager Michel Emde van de Topsector Energie, ondanks de aandacht die er al voor het probleem is, worden er misschien toch mogelijke oplossingen over het hoofd gezien. “De focus van het LAN ligt op de korte termijn, op oplossingen die zo snel mogelijk kunnen bijdragen. Maar we weten inmiddels ook dat congestie en capaciteitsschaarste op het net nog lang een probleem zullen blijven.” Vanuit de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en de programma’s systeemintegratie en digitalisering van de Topsector Energie kreeg Stantec daarom de opdracht om, in aanvulling op wat er binnen het LAN al gebeurt, juist op zoek te gaan naar oplossingen voor de middellange termijn die nu nog weinig aandacht krijgen.
Twaalf oplossingen
Stantec deed daarvoor een bureaustudie, waarin vooral ook gekeken is wat er in andere landen al gebeurt, en sprak zowel met experts uit de energiesector als experts uit andere disciplines. “We zitten in een transitie en daarin moet heel veel veranderen”, zegt Hanna Van Sambeek, energietransitieconsultant bij Stantec. “Niet alleen technisch, maar ook gedragsmatig, juridisch en institutioneel. Het vinden van oplossingen voor het elektriciteitsnet is daarom ook niet alleen een taak voor de netbeheerders, er moet zo breed mogelijk gekeken worden.”
Uit een longlist van ruim honderd ideeën zijn uiteindelijk twaalf oplossingen gekozen die volgens de onderzoekers de meeste potentie hebben en het meest kansrijk zijn. Daarbij is volgens Emde vooral gekeken naar oplossingen om het bestaande net beter te benutten of te ontlasten, die binnen een termijn van vijf tot tien jaar een rol zouden kunnen spelen, en die buiten het domein van de netbeheerder vallen. Veel aandacht is er voor oplossingen waarin digitalisering een rol speelt.
Dat de oplossingen “onderbelicht” zijn, betekent volgens Van Sambeek vooral dat ze niet “breed bekend” zijn en op dit moment geen onderdeel zijn van de oplossingen waar netbeheerders voor de korte termijn op inzetten. Er is daarom bijvoorbeeld niet gekeken naar wijzigingen in de tariefstructuur, omdat juist daar al wel veel aandacht voor is. Voor een aantal oplossingen uit de lijst geldt dat ze al wel op kleine schaal worden onderzocht of toegepast. Voorbeelden daarvan zijn het gebruik van gelijkspanning en het gebruik van andere elektrische infrastructuur, zoals tramleidingen en het net voor openbare-verlichting, om het elektriciteitsnet te ontlasten.
Een goed voorbeeld van een echte out-of-the-box-oplossing is volgens Van Sambeek het idee om bij het laden van elektrische voertuigen gebruik te maken van ‘zwermoptimalisatie’. Het idee hierbij is dat met behulp van kunstmatige intelligentie en slimme algoritmen het laden en ontladen van elektrische auto’s geoptimaliseerd wordt voor het collectieve belang en niet zozeer voor het individu, een idee dat geïnspireerd is op hoe bijen communiceren over het vinden van pollen. “Dit is een voorbeeld van biomimicry, waarbij een concept uit de natuur wordt toegepast op een maatschappelijk probleem”, zegt Van Sambeek.
Dwarsdenkers
Een belangrijk doel van de verkennende studie was om met een frisse blik naar het elektriciteitsnet te kijken, en ook tot minder voor de hand liggende ideeën te komen over de mogelijke aanpak van netcongestie. Zo zijn vijf van de twaalf oplossingen die de shortlist haalden “tot stand gekomen tijdens een workshop waarin experts zijn uitgedaagd om concepten van andere sectoren te combineren en toe te passen op de elektriciteitsinfrastructuur”.
Omdat deze out-of-the-box-sessie veel ideeën opleverde, is een van de aanbevelingen die Stantec doet de oprichting van een groep “dwarsdenkers” – als werknaam denken de auteurs aan de Energy Misfits – ter bevordering van het “vrije denken” over de capaciteitsschaarste. De groep dwarsdenkers zou volgens Stantec kunnen fungeren als een “broedplaats voor nieuwe, onconventionele ideeën, vanuit een ‘what if’-mentaliteit, zonder te zoeken naar consensus, maar juist denken buiten gebruikelijke kaders van wat mogelijk of wenselijk lijkt”. Over de exacte vorm en samenstelling van zo’n groep moet nog nagedacht worden, aldus Van Sambeek.
Katalysator
Een silver bullet of het ei van Columbus is in de verkennende studie niet gevonden, benadrukt Emde. De oplossingen in het rapport zijn geen tot in detail uitgewerkte maatregelen, maar “waardevolle suggesties” waarvan uiteindelijk ook nog geconcludeerd kan worden dat ze toch niet goed bruikbaar of haalbaar zijn. Om te kwantificeren in welke mate de verschillende oplossingen precies bij kunnen dragen aan het efficiënter benutten van het elektriciteitsnet, is volgens Van Sambeek vervolgonderzoek nodig.
Volgens Emde is de studie daarnaast bedoeld als een “katalysator voor verdere dialoog”. Hij hoopt dat andere partijen enthousiast worden van de ideeën en er misschien mee aan de slag zullen gaan. Dat geldt niet alleen voor de twaalf oplossingen op de shortlist, maar ook voor de longlist met meer dan honderd oplossingen die als bijlage in het rapport is opgenomen. “En ik hoop dat dit rapport anderen weer inspireert om ook met nieuwe, onconventionele ideeën te komen”, besluit Emde.
Bron: Energeia, 24 augustus 2023