Het zoeken naar een “fusie van belangen”, neuzen dezelfde kant op, met elkaar in de zandbak blijven: samenwerken was het hoofdthema op het jaarlijkse Warmte Congrestival van Stichting Warmtenetwerk, dat zowel begon als eindigde met een serpentinekanon.
Openingsspreker Anke van Hal, hoogleraar aan Nyenrode Business Universiteit, stelde dat je kunt onderhandelen op standpunten en op belangen. In het eerste geval draait het uit op “touwtrekken” met winst en verlies; in het tweede geval ontstaat er volgens haar een gesprek dat kan leiden tot een “fusie van belangen”. Ze gaf het voorbeeld van zeven boeren op Schiermonnikoog, waarvan er één naar de wal zou moeten verhuizen om aan stikstofregels te voldoen. Maar alle boeren wilden blijven. De boeren besloten daarom gezamenlijk hun veestapel met 38% in te krimpen, natuurinclusief te gaan boeren en een eigen kaaslijn op te zetten. Dat is -na zeven jaar ploeteren- gelukt.
Begeerte naar een nieuwe wereld
Volgens Van Hal is het zoeken naar zulke combinaties van belangen de beste manier om duurzaamheidsvraagstukken op te lossen: “Dan ontstaat begeerte, verlangen naar iets nieuws, naar een mooiere toekomst.” Praktische zaken, zoals financiering, volgen volgens haar dan ook sneller: “Als je iets graag wil, zoek je een manier om dat te kunnen financieren.” Dat enthousiasme is overigens wel hard nodig, waarschuwde ze, want ook dan zijn de trajecten vaak nog taai en moeten de randen van de regelgeving worden opgezocht. Een goede samenwerking is nodig, zei ze, net als “het lef om te durven dromen”.
Het paste bij de oproep die voorzitter van Stichting Warmtenetwerk Ernst Japikse en bestuurslid Detlef Meijer daags voor het Congrestival publiceerden op de site van de stichting. Zij riepen alle partijen betrokken bij de warmtetransitie op om “de neuzen dezelfde kant” op te zetten en aan de slag te gaan. “Er is geen tijd meer voor vrijblijvendheid”, stelde bestuurslid Meijer, tevens manager business development bij Firan, de warmtepoot van netwerkbedrijf Alliander. “Gemeenten vinden warmtenetten vaak ingewikkeld, en dat begrijpen wij. Maar we moeten stoppen met plannen en beginnen met aanpakken”, stelde voorzitter Japikse, in het dagelijks leven directeur van warmtebedrijf Ennatuurlijk. In Stichting Warmtenetwerk komen alle partijen die betrokken zijn bij warmtenetten bij elkaar, private en publieke warmtebedrijven, netwerkbedrijven, gemeenten, aannemers en adviseurs.
Klant voorop
Eerder deed ook warmtebedrijf Eteck een oproep tot meer samenwerking en een andere manier van afspraken maken. De focus op samenwerking en belangen sluit aan bij de uitspraken van Japikse als directeur van Ennatuurlijk op de Energeia Energy Day eerder deze maand. Hij zei daar dat de afgelopen jaren het verkeerde gesprek gevoerd was, over marktordening in plaats van over het betrekken van de burger. De afgelopen jaren hebben in het teken gestaan van de nieuwe warmtewet, het wetsvoorstel Wet collectieve warmte. Daar ontstond veel onrust over nadat demissionair minister Rob Jetten (Klimaat en Energie, D66) had aangekondigd dat alle warmtenetten in meerderheid in publieke handen moesten komen. Op de definitieve versie wordt met smart gewacht, en de twee sessies over de warmtewet op het Congrestival trokken veel bezoekers.
De onrust rondom de warmtewet heeft geleid tot vertraging in het aanleggen van netten, maar het aanleggen van warmtenetten ging daarvoor ook al niet in een rap tempo. De afgelopen jaren hebben laten zien dat de werkelijkheid weerbarstig is. Maureen van Eijk, van het Nationaal Programma Lokale Warmtetransitie, herinnerde de zaal eraan dat net toen de programma’s, ingezet na het Klimaatakkoord en na de afspraak om in 2050 geen aardgas meer te gebruiken in de gebouwde omgeving, op stoom moesten komen, de covidpandemie toesloeg, op de voet gevolgd door de energiecrisis. De focus heeft daardoor bij gemeenten de afgelopen jaren heel erg op energiebesparing en energiearmoede komen gelegen, stelde zij. Om nu toch de ontwikkeling van warmtenetten te versnellen benadrukte ook zij het belang van “het goede gesprek” tussen alle betrokken partijen.
Zandbakmodel
In één van de laatste sessies van de dag presenteerden warmtebedrijf Ennatuurlijk en adviesbureaus Fakton en Atriensis een model voor warmtepartijen, gemeenten, woningcorporaties en particulieren om zo’n ‘goed gesprek’ in de praktijk te voeren en tot afspraken over de aanleg van een warmtenet te komen: de “zandbak”. De partijen brengen eerst in kaart hoe de wijk eruit ziet, wat er mogelijk is, wat de vereiste stappen zijn om tot een warmtenet te komen. Vervolgens worden de belangen en uitgangspunten van elke partij doorgesproken, en komt men tot bepaalde, “ononderhandelbare” zaken. De belangen en uitgangspunten zetten de kaders waarbinnen afspraken gemaakt kunnen worden: de “zandbak”.
Gevraagd naar een project waar hij graag zo’n “zandbak” als onderhandelruimte gehad had, noemde Bob Oosterbaan van Ennatuurlijk de periode dat hij werkte aan het project om Het Groene Net te voorzien van restwarmte van industriegebied Chemelot. Die ontwikkeling begon in 2018 (en is nog altijd niet afgerond). “Je zag dat de uitgangspunten niet goed genoeg vastlagen”, zei Oosterbaan. “Welke zaken hard waren, welke zaken konden worden geoptimaliseerd, dat stond telkens opnieuw ter discussie.” Hij noemt het rendement van het warmtebedrijf als voorbeeld van iets waar op werd teruggekomen, terwijl dat voor het bedrijf op een gegeven moment niet meer onderhandelbaar was: “Er is een basisrendement waar een bedrijf niet onder kan zakken.”
De zaal was nog wat weifelend: is dit de beste manier om belangen te behartigen? Ononderhandelbare zaken kunnen ook frictie geven, en creatieve oplossingen in de weg staan. Een van de aanwezigen vroeg: “Waar landt het surplus van de samenwerking?” In principe komt eventuele winst in het midden van de zandbak terecht, antwoorden de presentatoren, en het is aan de partijen om dat te verdelen. Het duurt lang voordat een warmteproject ook echt rendement gaat maken, dus daar is ook in een latere fase nog tijd voor. Dat zag de vraagsteller anders: “Je moet het goed van tevoren vastleggen, anders zegt het warmtebedrijf straks ‘dank je wel’!”Bron: Energeia, 20 november 2023